Μια άλλη αφήγηση για το παλαιό αεροδρόμιο της Αθήνας

H Αθήνα έχει τόσο πράσινο ώστε να μη χρειάζεται άλλο. Τα πάρκα είναι άβατα και συγκεντρώνουν περιθωριακούς. Τα πάρκα και η συντήρησή τους κοστίζουν πολύ. Αντί για ένα πάρκο στο Ελληνικό, θα δημιουργηθούν άλλα πολλά εκεί που υπάρχει ανάγκη. Στις πυκνοδομημένες περιοχές στην Κυψέλη και στο Παγκράτι θα γκρεμιστούν οικοδομικά τετράγωνα για να δημιουργηθούν πράσινοι χώροι. Σοβαροφανή και επιστημονικοφανή επιχειρήματα, ειπωμένα με τέτοια πειθώ και ένταση που σχεδόν έμοιαζαν αλήθεια. Αλλά δεν έπεισαν. Ούτε τον Δήμο του Ελληνικού ή τους δήμους των νοτίων συνοικιών, ούτε τα κινήματα πόλης και τις οικολογικές κινήσεις, ούτε την αθηναϊκή κοινή γνώμη.

Αλλού βρισκόταν η αλήθεια. Η πώληση του Ελληνικού δρομολογήθηκε από το 1998, με εισήγηση του Γ. Σπράου, οικονομικού συμβούλου της κυβέρνησης Σημίτη. Όμως, μετά το όργιο των Ολυμπιακών Αγώνων, ουδείς τολμούσε να επιχειρηματολογήσει ευθέως για το σκόπιμο της εκποίησης και δόμησης ενός ακόμη ελεύθερου χώρου της Αθήνας.

Τρεις επάλληλες κυβερνήσεις έπαιζαν με το πρώην αεροδρόμιο, παλινδρομώντας, αναγγέλλοντας και νομοθετώντας μητροπολιτικό πάρκο, ενώ ταυτόχρονα έκλειναν συμβάσεις και τεμάχιζαν τον χώρο. Υπουργοί και πρωθυπουργοί, χωρίς να μπορούν να ομολογήσουν αυτό που οι σύμβουλοί τους και οι επιχειρηματίες τους ζητούσαν επίμονα, να το κτίσουν, παρίσταναν επί χρόνια πως κατασκεύαζαν πάρκο στο Ελληνικό, διαπραγματευόμενοι παράλληλα την πώληση του. Προκήρυξαν διεθνή διαγωνισμό με αντικείμενο όχι το πάρκο αλλά την οικοδόμηση μιας μικρής πόλης τριγυρισμένης από πράσινους κήπους. Τον Νοέμβριο του 2000, επί υπουργίας Σουφλιά, διαφημιζόταν ως το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης. Διευκρινιζόταν όμως πως εξαιτίας του ότι οι φυτεύσεις κοστίζουν, πρέπει να κατασκευαστούν «κάποια» κτίρια, με στόχο την άντληση εσόδων. Τότε αποκαλύφθηκε πως πίσω από τα επίσημα όμορφα σχέδια, χρωματισμένα με πράσινο χρώμα, είχαν μασκαρευτεί επιμελώς ένα εκατομμύριο τετραγωνικά μέτρα κτιρίων και χιλιάδες στρέμματα ασφάλτου, με λεωφόρους και κόμβους ταχείας κυκλοφορίας, βαμμένα με ελαφρά πράσινα χρώματα. Οι εμπνευστές της ιδέας ατύχησαν, καθώς δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους αποτιμήσεις, η μία του ΕΜΠ και η άλλη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, αποκάλυψαν το τέχνασμα των κρυμμένων σχεδίων. Γελούσαν οι πάντες με τα τεχνάσματα των υπηρεσιών του Υπουργείου. Μια τρίτη μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών, απέδειξε την περιβαλλοντική αναγκαιότητα του πάρκου ή την επιβάρυνση της Αθήνας από τη δόμηση του. Οι οξύτατες αντιδράσεις αυτοδιοίκησης και κινήσεων πολιτών οδήγησαν σε πάγωμα της υπόθεσης έως το 2009, οπότε η σκυτάλη πέρασε στην κυβέρνηση Παπανδρέου — ο ίδιος λίγους μήνες νωρίτερα διαδήλωνε στην ακτή του Αγίου Κοσμά υπέρ των ελεύθερων χώρων.

Τότε άρχισε να υφαίνεται ένα νέο επιχείρημα, το οποίο ενθουσίασε τα ΜΜΕ. Έγινε σημαία σε κάθε ελαφριά πρωινή εκπομπή. Το Ελληνικό είναι πολύ μεγάλο, είναι αμαρτία να δημιουργηθεί εκεί ένα μεγάλο πάρκο, και να χάσει η υπόλοιπη Αθήνα. Αφελείς πείστηκαν πως με την πώληση τμήματος του Ελληνικού θα δημιουργηθούν πράσινες οάσεις στις υποβαθμισμένες γειτονιές της Αθήνας. Κορυφαίες κυριακάτικες εφημερίδες δημοσίευαν σχετικούς χάρτες. Πράσινο στη Νίκαια, στου Ζωγράφου και αλλού. Ο Στέφανος Μάνος το πήγε πιο μακριά: Γιατί να μην κάνουμε ανταλλαγή γης με πυκνοδομημένα κομμάτια της Κυψέλης, του Παγκρατίου και άλλων περιοχών; Θα κτίζουμε στο Ελληνικό και θα γκρεμίζουμε στο κέντρο της Αθήνας. Ακαταμάχητο επιχείρημα, αν παρακαμφθεί το πρόβλημα πως για κάθε 1.000 στρέμματα που θα ανταλλάσσονται μεταξύ Ελληνικού και άλλων περιοχών, για τη δημιουργία αστικού πρασίνου, θα κατεδαφίζονται περίπου 4.500 πολυκατοικίες, με 57.000 διαμερίσματα και 5.500 καταστήματα. Χοντρά-χοντρά, 200.000 άνθρωποι. Το πείραμα αυτό πέτυχε μία φορά, επί Τσαουσέσκου στο Βουκουρέστι.

Έπεσε στο τραπέζι το δεύτερο επιχείρημα: η κατασκευή του πάρκου κοστίζει 700 εκατομμύρια ευρώ. Σε τέτοιους καιρούς, έχοντας τόσα προβλήματα στις πόλεις, πού να βρεθούν αυτά τα χρήματα; Ώσπου έπειτα από μια εξαντλητική τεχνικοοικονομική έρευνα του ΕΜΠ αποκαλύφθηκε πως το κόστος αυτού του περιβαλλοντικού έργου είναι από επτά έως δεκαπέντε φορές μικρότερο από αυτό που προϋπολόγιζε η κυβέρνηση, ενώ αντίθετα το κόστος κατασκευής της ανταποδοτικής πόλης και των λεωφόρων ταχείας κυκλοφορίας ανέρχεται σε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ. Οι έχοντες εμπειρία δημοσίων έργων στην Ελλάδα αντιλαμβάνονται εύκολα τι άλλο υπήρχε πίσω από τις υπερκοστολογήσεις. Προέκυψε ακόμη, από την ίδια έρευνα, πως από τα έσοδα των ολυμπιακών ακινήτων εντός του Ελληνικού, μετά το 2005, υπήρχαν ήδη τα χρήματα για να δρομολογηθούν τα έργα δενδροφυτεύσεων, 47 εκατομμύρια ευρώ στο ταμείο της ΕΤΑ Α.Ε. και της Ολυμπιακά Ακίνητα Α.,Ε. που διαχειρίζονται τον χώρο, τα οποία όμως εν τω μεταξύ χάθηκαν. Οι δε ιδιώτες επενδυτές χρωστούν επιπλέον άλλα 40 εκατομμύρια. Επιπρόσθετα, ο Δ. Παπαδημούλης, το 2008, έπειτα από ερώτησή του στον τότε Ευρωπαίο Επίτροπο Περιβάλλοντος Στ. Δήμα είχε λάβει την απάντηση πως υπήρχαν κοινοτικά κονδύλια για τη δημιουργία του πάρκου, αλλά η ελληνική κυβέρνηση δεν ενδιαφέρθηκε να τα αξιοποιήσει.

Το τρίτο επιχείρημα, ειπωμένο και από τα χείλη του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου: Τα πάρκα είναι άβατα. Είναι έτσι; To αντίθετο! Επισκεφτείτε το Άλσος της Καισαριανής ή το Πεδίον του Άρεως μια καλή μέρα να δείτε με τα μάτια σας. Ένα εκατομμύριο οι επισκέπτες του Εθνικού Κήπου σε ετήσια βάση, 17.000 επισκέπτες μια τυχαία Κυριακή τον περασμένο Μάιο στο πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» στο Ίλιον. Όσο για τον διεθνή χώρο, γνωρίζουν οι πάντες ότι εκεί τα αστικά πάρκα δέχονται τεράστιους αριθμούς επισκεπτών.

Το καλοκαίρι του 2010, βοηθούσης της επιμονής των τριών δημάρχων της περιοχής, της καμπάνιας των κινήσεων πολιτών και των επιστημονικών στοιχείων που έβγαιναν στη δημοσιότητα, η επιχειρηματολογία των πωλητών του Ελληνικού είχε καταρρεύσει ολοκληρωτικά. Τότε αιφνιδίως, τον Σεπτέμβριο, ανακοινώθηκε πως υπουργοί και μέλη της πρωθυπουργικής οικογένειας μετέβησαν στο Κατάρ όπου έκλεισαν σχετική επενδυτική συμφωνία. Μέσα σε ένα γκροτέσκο πλαίσιο, ακολούθησαν τρισδιάστατα σχέδια ονειρικών τοπίων και περιγραφές για ελληνικό Μονακό, αθηναϊκή Ριβιέρα, Σίτυ της Γλυφάδας, ουρανοξύστες, κρουαζιερόπλοια και το χρήμα που θα έρεε, οι θέσεις εργασίας που θα περίσσευαν. Για ενάμιση χρόνο, ψίθυροι και υπονοούμενα, διασημότητες που διέθεταν αμισθί τις υπηρεσίες τους, αλλά εντέλει αμείβονταν, νέοι οργανισμοί που οργάνωναν το τίποτα. Καθώς η κυβέρνηση δεν διέθετε ούτε τοπογραφικό του οικοπέδου, ούτε κτηματολόγιο, δεν εγνώριζε ούτε τι έκταση της ανήκε, ούτε ποιες συμβάσεις έχε υπογράψει.

Ώσπου στα μέσα τούτου του Φλεβάρη τα ψέματα τελείωσαν.

Το Ελληνικό πωλείται ολόκληρο για την αποπληρωμή των τόκων τριών μηνών του διεθνούς χρέους της χώρας (αν πιάσει καλή τιμή). Τελεία! Οι επενδυτές θα πουν τι θα το κάνουν. Ο νέος νόμος δεν θέτει όρους. Οι αγοραστές μπορούν να κτίσουν ό,τι θέλουν, με όσους ορόφους θέλουν, να βάλουν όποια χρήση θέλουν, να μπαζώσουν τη θάλασσα και να κτίσουν επάνω της, αν δεν αρκεί ο χώρος μπορούν να δημιουργήσουν τεχνητές νησίδες για να κτίσουν και σε αυτές. Ό,τι δεν κτιστεί θα συγκροτήσει λεωφόρους, δρόμους, ιδιωτικούς κήπους, πάρκινγκ κατοικιών υψηλών εισοδημάτων και εμπορικών κέντρων. Όσοι σήμερα βρίσκονται εντός του χώρου, όπως το κεντρικό αμαξοστάσιο του Τραμ, οι αρχαιολογικές συλλογές του Σαρωνικού, η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και το FIR Αθηνών, το Μουσείο της Ολυμπιακής Αεροπορίας, πολιτιστικά κέντρα, αθλητικά κέντρα, κοινωνικές υπηρεσίες για ΑΜΕΑ και ο ΟΚΑΝΑ, κ.α., καλούνται να απομακρυνθούν εντός λίγων εβδομάδων. Αυτό είναι το νομοσχέδιο για το Ελληνικό.

Αξίζει άραγε τον κόπο να κατατίθεται μια πλήρης πρόταση, σχεδιασμένη με τις λεπτομέρειές της, με το κόστος της και τις χρήσεις της, ένας τεράστιος όγκος επιστημονικών, περιβαλλοντικών, πολεοδομικών δεδομένων; Έχει νόημα η διατύπωση μιας ρεαλιστικής ιδέας για ένα πολυλειτουργικό πάρκο υψηλού πρασίνου, βιώσιμου και περιβαλλοντικά χρήσιμου, φτηνού, με επανάχρηση των εκατοντάδων κτιρίων του πρώην αεροδρομίου, για πολιτισμό, αναψυχή, αθλητισμό, τοπικό εμπόριο και συνέδρια, ενώπιον μίας νομενκλατούρας πολιτικών και τεχνοκρατών εντεταλμένης να το ξεπουλήσει άνευ όρων;

Ναι, αξίζει τον κόπο. Απέκτησε νόημα μέσα από τον μεγάλο κοινωνικό διάλογο που άνοιξε με πρωτοβουλία της αυτοδιοίκησης και των κινημάτων, μέσα από τον αγώνα των πολιτών που εμποδίζει την εκποίηση εδώ και δεκατέσσερα χρόνια. Δεν έχει νόημα για τους ελάχιστους αργυραμοιβούς του πλούτου της χώρας, αλλά για όλους τους άλλους, για το 99%, για όσες και όσους θέλουν και διεκδικούν, πάρκα και πλατείες και σχολεία και νοσοκομεία, και όμορφες πόλεις με τον κόσμο να έχει δουλειά και σπίτι να μείνει.

Ο Νίκος Μπελαβίλας είναι επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ «Μητροπολιτικό Πάρκο Υψηλού Πρασίνου στο πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικού», η οποία εκπονήθηκε σε συνεργασία με την ΤΕΔΚΝΑ και τους Δήμους Αλίμου, Ελληνικού-Αργυρούπολης και Γλυφάδας.