Ο αρχιτέκτονας Ζαν Νουβέλ μπορεί να μεταμορφώνει το αστικό περιβάλλον
Της απεσταλμένης στη Βενετία Μαργαρίτας Πουρνάρα (Καθημερινή)
Τρεις μικρές σαύρες κρύφτηκαν στο γρασίδι, φοβισμένες από τα βήματα ενός σερβιτόρου. Ο κήπος του ξενοδοχείου Cipriani, στη συνοικία Τζουντέκα, είναι ένας επίγειος παράδεισος, με μια λιμνούλα κατάφορτη από νούφαρα. Εκεί αποφάσισε να διαμείνει ο Ζαν Νουβέλ για να γλιτώσει από τα σμήνη των τουριστών που πλημμυρίζουν τη Βενετία. Σε αυτό το κλίμα γαλήνης, παρέα με δύο παγωμένους χυμούς, πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον διάσημο Γάλλο αρχιτέκτονα που έχει αφήσει το στίγμα του σε πολλά σημεία του πλανήτη.
Από το Παρίσι και τη Βαρκελώνη μέχρι το Αμπου Ντάμπι.
Κομψός, με ξυρισμένο κεφάλι, ντυμένος total black, ο Νουβέλ έχει επιβλητική παρουσία. Τι και αν η φετινή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στην οποία συμμετέχει, εστιάζει στο τέλος της εποχής των αρχιτεκτόνων - σταρ προς χάριν όσων αφουγκράζονται την κοινωνία; Εκείνος σπεύδει να μας δηλώσει: «Ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου ως σταρ. Είμαι όμως ένας επαγγελματίας που μπορεί να παρέμβει αποφασιστικά στο αστικό περιβάλλον. Αυτό δεν δημιουργεί αίγλη αλλά τεράστια ευθύνη. Τα κτίρια μένουν στην ίδια θέση για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και αποκαλύπτουν τις προθέσεις και τις αξίες εκείνου που τα σχεδίασε».
Αναπόφευκτα, η συζήτηση ξεκινά με το θέμα της φετινής Μπιενάλε. «Common Ground», δηλαδή ο χώρος που μοιραζόμαστε. «Κύριος άξονας, βέβαια, είναι η πόλη και η πολιτική βούληση για τα θέματα που αφορούν το άστυ», τονίζει. «Δεν υπάρχουν θαυματουργές λύσεις στην αρχιτεκτονική. Σημασία έχει η πραγματικότητα του εδώ και του τώρα. Τι συμβαίνει γύρω μας. Αυτό καθορίζει την ατζέντα, όχι η θεωρία. Η πόλη είναι ζωντανό κύτταρο, που γεννά συνεχώς νέα διλήμματα, που δεν σταματά να εξελίσσεται. Μπορούμε να επιτύχουμε τη μεταμόρφωσή της ενώ είναι σε αέναη αλλαγή; Η δική μου άποψη είναι πως ναι. Η αρχιτεκτονική μάς δίνει τον τρόπο».
Ο Νουβέλ συνεχίζει τον ειρμό της σκέψης του: «Αν βάλουμε στην εξίσωση και τον παράγοντα του ιδιωτικού χώρου, θα δούμε ότι αναζητάμε μια νέα ισορροπία για το πώς πρέπει να χειριστούμε τις πόλεις στο μέλλον. Αν αφήσουμε το θέμα χωρίς στρατηγική και χωρίς σχέδιο, τότε θα αποτύχουμε. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ιαπωνίας, η πρόταση της οποίας κέρδισε το πρώτο βραβείο φέτος. Ο Τόγιο Ιτο άγγιξε ένα σπουδαίο πρόβλημα: πώς ξανακτίζεται και επανεποικίζεται η παράκτια ζώνη που καταστράφηκε από το τσουνάμι; Το εδώ και το τώρα γεννούν τρομερά ερωτήματα, που περιμένουν απαντήσεις από τους πολιτικούς, τους πολεοδόμους, τους αρχιτέκτονες, τους επιχειρηματίες. Ποιος θα αποφασίσει;»
Ο Ζαν Νουβέλ από την αρχή της καριέρας του άρθρωσε λόγο για την ανανέωση της αρχιτεκτονικής στη Γαλλία. Ποιες λοιπόν είναι οι αξίες που πρέπει να υπηρετεί σήμερα το επάγγελμα; «Κάθε οικοδόμημα πρέπει να βελτιώνει τη γενική εικόνα, τη μικρή ή μεγάλη κλίμακα. Αλλιώς, αν σχεδιάζεται και κτίζεται μόνο και μόνο για να προστεθεί κάτι στον υπάρχοντα αστικό ιστό ή για να κάνουμε επίδειξη του δεξιοτήτων ή του ταλέντου μας ως αρχιτέκτονες, τότε χάσαμε το παιχνίδι».
Να δείξουμε απόλυτη αλληλεγγύη στην Ελλάδα
Η συζήτηση πάει στην οικονομική κρίση. Πόσο αλλάζει την κατάσταση και με ποιες συνέπειες; «Η κρίση είναι ζήτημα φιλοσοφικό και πολιτικό, που αφορά όλον τον πλανήτη», λέει ο Νουβέλ. «Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα αυτήν τη στιγμή μπορεί να συμβεί και σε άλλες χώρες. Το θεμελιώδες θέμα είναι κατά πόσο η πολιτική εξουσία μπορεί να είναι ανεξάρτητη από την οικονομική – ένας διαχωρισμός που κατά τη γνώμη μου δείχνει αδύνατος. Είδαμε το ανθρώπινο δράμα της Αργεντινής. Για να βγούμε από τη δύσκολη κατάσταση, χρειάζεται να δείξουμε απόλυτη αλληλεγγύη και να μην αφήσουμε την Ελλάδα μόνη της».
– Πιστεύετε ότι η Ευρωζώνη θα επιβιώσει;
– Μόνο αν στηρίζουμε ο ένας τον άλλο και δείξουμε ενότητα. Με το να πιέζει κανείς το κεφάλι μιας χώρας μέσα στο νερό, δεν βγαίνει τίποτα. Βέβαια, το στοίχημα της οικονομίας παίζεται σε πλανητική και όχι σε ευρωπαϊκή κλίμακα, ας μη γελιόμαστε. Και η μόνη μας άμυνα σε όλα αυτά είναι να πιστεύουμε στη δημοκρατία. Δεν έχουμε άλλη λύση. Δεν είμαι πολιτικός, δεν είμαι οικονομολόγος, όμως είναι θέμα κοινής λογικής.
– Γνωρίζετε καλά την Αθήνα. Πώς σας φαίνεται;
– Η γεωγραφική θέση και η ιστορία έχουν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της. Οπου και αν βρίσκεσαι, αφουγκράζεσαι το παρελθόν. Δεν είναι η μόνη πόλη στον κόσμο όπου συμβαίνει αυτό, όμως στην ελληνική πρωτεύουσα αυτός ο διάλογος ανάμεσα στο χθες και το τώρα είναι πολύ έντονος. Ακόμα και η ζεστασιά στη συναναστροφή φέρνει στο μυαλό πως οι Ελληνες έχουν διδαχθεί να μοιράζονται πράγματα και ιδέες. Η αρχαία Αγορά είναι ακόμα ζωντανή. Πολιτισμός και φιλοσοφία σάς έχουν μπολιάσει.
– Ας μιλήσουμε για το θέμα του δημόσιου χώρου. Από πού θα μπορούσε κανείς να αρχίσει για να βελτιώσει την κατάσταση;
– Τα πράγματα δεν αλλάζουν άρδην. Χρειάζεται να επιλέξει ορισμένα σημεία και να δώσει ένα νέο στίγμα ποιοτικής συνύπαρξης ανάμεσα στους κατοίκους. Γενικά πιστεύω ότι δεν υπάρχουν «προκάτ» λύσεις, ούτε οι δήμαρχοι και οι πολιτικοί μπορούν να επιβάλουν τις απόψεις τους χωρίς να υπολογίζουν τους πολίτες. Οπως είπαμε πριν, το εδώ και το τώρα έχουν σημασία.
– Εχετε πει πως κάθε πόλη είναι σαν ένας ανθρώπινος χαρακτήρας.
– Ναι, το πιστεύω. Εξηγούμαι. Δεν θεωρώ ότι τούτο σημαίνει πως πρέπει να μπούμε σε μια διαδικασία σύγκρισης για το ποια πόλη είναι καλύτερη ή χειρότερη. Οπως και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, πρέπει να τις αποδεχθούμε και να δούμε πώς μπορούμε να βγάλουμε προς τα έξω, τα χαρίσματα, το κρυμμένο δυναμικό. Οι πόλεις διαμορφώνονται από πολλούς παράγοντες. Ολοι έχουμε ευθύνη.
Αρχιτεκτονική και εξουσία
– Ο Φρανσουά Μιτεράν σάς επέλεξε για να σχεδιάσετε το εμβληματικό Institut du Monde Arabe και ο Ζακ Σιράκ για το Μουσείο Quai Branly. Η πολιτική και η αρχιτεκτονική δεν πηγαίνουν χέρι χέρι;
— Οι αρχιτέκτονες είχαν πάντα εξάρτηση από την εξουσία, δηλαδή από εκείνον που χρηματοδοτούσε την ανέγερση του κτιρίου. Παλιά μπορεί να ήταν η Εκκλησία, ο βασιλιάς ή η αριστοκρατία, σήμερα οι ρόλοι έχουν περάσει σε άλλα χέρια. Το κράτος και ο ιδιωτικός τομέας χειρίζονται τους πόρους και έχουν λόγο για το τι οικοδομείται. Ομως, η συνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής, οικονομίας και εξουσίας παραμένει σταθερή.
– Είχατε γνωρίσει και συναναστραφεί τον Μιτεράν. Πιστεύετε ότι αν υπήρχαν οι πολιτικοί παλαιάς κοπής θα είχαμε άλλη προσέγγιση στην κρίση;
— Ο ηγέτης για εμένα είναι κάποιος που έχει το όραμα και, ταυτόχρονα, τη φιλοσοφία, το σθένος και το ήθος να το υπηρετήσει. Το σύστημα νομής της εξουσίας σήμερα είναι πολύ διαφορετικό σε σχέση με την εποχή όπου υπήρχαν τέτοιοι ηγέτες.
Της απεσταλμένης στη Βενετία Μαργαρίτας Πουρνάρα (Καθημερινή)
Τρεις μικρές σαύρες κρύφτηκαν στο γρασίδι, φοβισμένες από τα βήματα ενός σερβιτόρου. Ο κήπος του ξενοδοχείου Cipriani, στη συνοικία Τζουντέκα, είναι ένας επίγειος παράδεισος, με μια λιμνούλα κατάφορτη από νούφαρα. Εκεί αποφάσισε να διαμείνει ο Ζαν Νουβέλ για να γλιτώσει από τα σμήνη των τουριστών που πλημμυρίζουν τη Βενετία. Σε αυτό το κλίμα γαλήνης, παρέα με δύο παγωμένους χυμούς, πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον διάσημο Γάλλο αρχιτέκτονα που έχει αφήσει το στίγμα του σε πολλά σημεία του πλανήτη.
Από το Παρίσι και τη Βαρκελώνη μέχρι το Αμπου Ντάμπι.
Κομψός, με ξυρισμένο κεφάλι, ντυμένος total black, ο Νουβέλ έχει επιβλητική παρουσία. Τι και αν η φετινή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στην οποία συμμετέχει, εστιάζει στο τέλος της εποχής των αρχιτεκτόνων - σταρ προς χάριν όσων αφουγκράζονται την κοινωνία; Εκείνος σπεύδει να μας δηλώσει: «Ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου ως σταρ. Είμαι όμως ένας επαγγελματίας που μπορεί να παρέμβει αποφασιστικά στο αστικό περιβάλλον. Αυτό δεν δημιουργεί αίγλη αλλά τεράστια ευθύνη. Τα κτίρια μένουν στην ίδια θέση για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και αποκαλύπτουν τις προθέσεις και τις αξίες εκείνου που τα σχεδίασε».
Αναπόφευκτα, η συζήτηση ξεκινά με το θέμα της φετινής Μπιενάλε. «Common Ground», δηλαδή ο χώρος που μοιραζόμαστε. «Κύριος άξονας, βέβαια, είναι η πόλη και η πολιτική βούληση για τα θέματα που αφορούν το άστυ», τονίζει. «Δεν υπάρχουν θαυματουργές λύσεις στην αρχιτεκτονική. Σημασία έχει η πραγματικότητα του εδώ και του τώρα. Τι συμβαίνει γύρω μας. Αυτό καθορίζει την ατζέντα, όχι η θεωρία. Η πόλη είναι ζωντανό κύτταρο, που γεννά συνεχώς νέα διλήμματα, που δεν σταματά να εξελίσσεται. Μπορούμε να επιτύχουμε τη μεταμόρφωσή της ενώ είναι σε αέναη αλλαγή; Η δική μου άποψη είναι πως ναι. Η αρχιτεκτονική μάς δίνει τον τρόπο».
Ο Νουβέλ συνεχίζει τον ειρμό της σκέψης του: «Αν βάλουμε στην εξίσωση και τον παράγοντα του ιδιωτικού χώρου, θα δούμε ότι αναζητάμε μια νέα ισορροπία για το πώς πρέπει να χειριστούμε τις πόλεις στο μέλλον. Αν αφήσουμε το θέμα χωρίς στρατηγική και χωρίς σχέδιο, τότε θα αποτύχουμε. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ιαπωνίας, η πρόταση της οποίας κέρδισε το πρώτο βραβείο φέτος. Ο Τόγιο Ιτο άγγιξε ένα σπουδαίο πρόβλημα: πώς ξανακτίζεται και επανεποικίζεται η παράκτια ζώνη που καταστράφηκε από το τσουνάμι; Το εδώ και το τώρα γεννούν τρομερά ερωτήματα, που περιμένουν απαντήσεις από τους πολιτικούς, τους πολεοδόμους, τους αρχιτέκτονες, τους επιχειρηματίες. Ποιος θα αποφασίσει;»
Ο Ζαν Νουβέλ από την αρχή της καριέρας του άρθρωσε λόγο για την ανανέωση της αρχιτεκτονικής στη Γαλλία. Ποιες λοιπόν είναι οι αξίες που πρέπει να υπηρετεί σήμερα το επάγγελμα; «Κάθε οικοδόμημα πρέπει να βελτιώνει τη γενική εικόνα, τη μικρή ή μεγάλη κλίμακα. Αλλιώς, αν σχεδιάζεται και κτίζεται μόνο και μόνο για να προστεθεί κάτι στον υπάρχοντα αστικό ιστό ή για να κάνουμε επίδειξη του δεξιοτήτων ή του ταλέντου μας ως αρχιτέκτονες, τότε χάσαμε το παιχνίδι».
Να δείξουμε απόλυτη αλληλεγγύη στην Ελλάδα
Η συζήτηση πάει στην οικονομική κρίση. Πόσο αλλάζει την κατάσταση και με ποιες συνέπειες; «Η κρίση είναι ζήτημα φιλοσοφικό και πολιτικό, που αφορά όλον τον πλανήτη», λέει ο Νουβέλ. «Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα αυτήν τη στιγμή μπορεί να συμβεί και σε άλλες χώρες. Το θεμελιώδες θέμα είναι κατά πόσο η πολιτική εξουσία μπορεί να είναι ανεξάρτητη από την οικονομική – ένας διαχωρισμός που κατά τη γνώμη μου δείχνει αδύνατος. Είδαμε το ανθρώπινο δράμα της Αργεντινής. Για να βγούμε από τη δύσκολη κατάσταση, χρειάζεται να δείξουμε απόλυτη αλληλεγγύη και να μην αφήσουμε την Ελλάδα μόνη της».
– Πιστεύετε ότι η Ευρωζώνη θα επιβιώσει;
– Μόνο αν στηρίζουμε ο ένας τον άλλο και δείξουμε ενότητα. Με το να πιέζει κανείς το κεφάλι μιας χώρας μέσα στο νερό, δεν βγαίνει τίποτα. Βέβαια, το στοίχημα της οικονομίας παίζεται σε πλανητική και όχι σε ευρωπαϊκή κλίμακα, ας μη γελιόμαστε. Και η μόνη μας άμυνα σε όλα αυτά είναι να πιστεύουμε στη δημοκρατία. Δεν έχουμε άλλη λύση. Δεν είμαι πολιτικός, δεν είμαι οικονομολόγος, όμως είναι θέμα κοινής λογικής.
– Γνωρίζετε καλά την Αθήνα. Πώς σας φαίνεται;
– Η γεωγραφική θέση και η ιστορία έχουν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της. Οπου και αν βρίσκεσαι, αφουγκράζεσαι το παρελθόν. Δεν είναι η μόνη πόλη στον κόσμο όπου συμβαίνει αυτό, όμως στην ελληνική πρωτεύουσα αυτός ο διάλογος ανάμεσα στο χθες και το τώρα είναι πολύ έντονος. Ακόμα και η ζεστασιά στη συναναστροφή φέρνει στο μυαλό πως οι Ελληνες έχουν διδαχθεί να μοιράζονται πράγματα και ιδέες. Η αρχαία Αγορά είναι ακόμα ζωντανή. Πολιτισμός και φιλοσοφία σάς έχουν μπολιάσει.
– Ας μιλήσουμε για το θέμα του δημόσιου χώρου. Από πού θα μπορούσε κανείς να αρχίσει για να βελτιώσει την κατάσταση;
– Τα πράγματα δεν αλλάζουν άρδην. Χρειάζεται να επιλέξει ορισμένα σημεία και να δώσει ένα νέο στίγμα ποιοτικής συνύπαρξης ανάμεσα στους κατοίκους. Γενικά πιστεύω ότι δεν υπάρχουν «προκάτ» λύσεις, ούτε οι δήμαρχοι και οι πολιτικοί μπορούν να επιβάλουν τις απόψεις τους χωρίς να υπολογίζουν τους πολίτες. Οπως είπαμε πριν, το εδώ και το τώρα έχουν σημασία.
– Εχετε πει πως κάθε πόλη είναι σαν ένας ανθρώπινος χαρακτήρας.
– Ναι, το πιστεύω. Εξηγούμαι. Δεν θεωρώ ότι τούτο σημαίνει πως πρέπει να μπούμε σε μια διαδικασία σύγκρισης για το ποια πόλη είναι καλύτερη ή χειρότερη. Οπως και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, πρέπει να τις αποδεχθούμε και να δούμε πώς μπορούμε να βγάλουμε προς τα έξω, τα χαρίσματα, το κρυμμένο δυναμικό. Οι πόλεις διαμορφώνονται από πολλούς παράγοντες. Ολοι έχουμε ευθύνη.
Αρχιτεκτονική και εξουσία
– Ο Φρανσουά Μιτεράν σάς επέλεξε για να σχεδιάσετε το εμβληματικό Institut du Monde Arabe και ο Ζακ Σιράκ για το Μουσείο Quai Branly. Η πολιτική και η αρχιτεκτονική δεν πηγαίνουν χέρι χέρι;
— Οι αρχιτέκτονες είχαν πάντα εξάρτηση από την εξουσία, δηλαδή από εκείνον που χρηματοδοτούσε την ανέγερση του κτιρίου. Παλιά μπορεί να ήταν η Εκκλησία, ο βασιλιάς ή η αριστοκρατία, σήμερα οι ρόλοι έχουν περάσει σε άλλα χέρια. Το κράτος και ο ιδιωτικός τομέας χειρίζονται τους πόρους και έχουν λόγο για το τι οικοδομείται. Ομως, η συνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής, οικονομίας και εξουσίας παραμένει σταθερή.
– Είχατε γνωρίσει και συναναστραφεί τον Μιτεράν. Πιστεύετε ότι αν υπήρχαν οι πολιτικοί παλαιάς κοπής θα είχαμε άλλη προσέγγιση στην κρίση;
— Ο ηγέτης για εμένα είναι κάποιος που έχει το όραμα και, ταυτόχρονα, τη φιλοσοφία, το σθένος και το ήθος να το υπηρετήσει. Το σύστημα νομής της εξουσίας σήμερα είναι πολύ διαφορετικό σε σχέση με την εποχή όπου υπήρχαν τέτοιοι ηγέτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου